komen. Moeten wij er in berusten, hem den maatstaf der burgerlijke braafheid niet te kunnen aanleggen, zooals aan Milton, het bevredigt des te meer ons gevoel, hem de wet eener hoogere te zien vervullen, welke zelfs door Milton niet bereikt is. Het einde zijner loopbaan is prozaïsch luimig of luimig prozaïsch geweest; hoewel evenmin ondichterlijk als het huwlijk, waarmede de engelsche koning den franschen veldtocht besloot. Dit was echter maar een toegift. Zijn eigenlijk leven toont de verwezenlijking van het schoonst ideaal, hetwelk een man zich denken kan met terzijdestelling van alle ijdelheid, onovertroffen objektiviteit, een volkomen zelfvergeten, anderen gelukkig te maken door te woekeren met schoone gaven. Dien slag van Azincourt heeft Shakespeare gewonnen voor Engeland en voor de geheele wereld. Aan de wetenschap behoort de studie van het maatschappelijk en zedelijk bestaan, hoe dan ook, waaruit dit weldadig leven zich ontwikkeld heeft. Aan het menschelijk geslacht de weldaad zelve.

eene

1880.

:

MILTON.

Het Verloren Paradijs. Heldendicht in twaalf zangen, door John Milton. In nederduitsche verzen overgebracht door J. J. L. Ten Kate. Met platen van Gustave Doré. Leiden, 1876. David Masson. The Life of John Milton, narrated in connection wit the Political, Ecclesiastical and Literary History of his time. Cambridge 1859-70. Vijf deelen. Alfred Stern. Milton und seine Zeit. Leipzig 1877-1879, Twee Deelen in Vier Boeken.

I

Het is voor den heer Ten Kate geen geringe voldoening, dat over menig groot buitenlandsch dichter in Nederland niet gesproken kan worden, of men vindt melding te maken van eene door onzen landgenoot ondernomen dichterlijke vertaling. Geen welsprekender antwoord, wanneer onze belangstelling, die niet buitengewoon is, om die reden somtijds volstrekt geloochend wordt.

Milton's leven en werken zijn onder ons zoo weinig algemeen bekend, dat een vereerder en beoordeelaar van den heer Ten Kate zelven, met het Verloren Paradijs levendig ingenomen, zonder tegenspraak te ontmoeten dit dichtstuk heeft kunnen voorstellen als de vrucht en providentiële belooning van twintig jaren zwijgens; jaren, gedurende welke de voortreffelijke Milton, als woordvoerder en beste pen der puriteinen, integendeel aanhoudend op de bres stond, en door eene reeks pamfletten, wier proza niet onderdoet voor zijne koperen verzen, Europa tot luisteren dwong. Levenslang heeft Milton inwendig gekookt; en nooit luider, nooit krachtiger, kwam het bij hem

tot eene uitbarsting, dan gedurende dat tijdvak, onmiddellijk voorafgegaan aan de zamenstelling van het Verloren Paradijs. Doch ik mag noch wil vergeten dat onder de voortbrengselen van den menschelijken geest, in alle eeuwen en in alle werelddeelen, het Verloren Paradijs zich langzamerhand zulk eene eereplaats verworven heeft, dat men bijna in zijn regt is, wanneer men Milton slechts naar dit ééne werk beoordeelt. Terwijl ik anderen deswege bedil, moet ik mijns ondanks hun voorbeeld volgen.

Dat Milton's eerste vrouw, drie weken na het huwelijk, zijne omhelzing en zijn huis ontvlugt is; in volgende jaren drie dochters hem om strijd verwenscht hebben; eene van haar hartgrondig naar zijn dood verlangd; zijne bekrompen godgeleerdheid, toen en daarna, de Engelschen in menig vooroordeel gestijfd en (gelijk de Duitschers hun duitschen Heine plegen na te zeggen) een kirchengängerisches volk van hen gemaakt heeft, dit alles bewijst hoogstens, wanneer men de onbillijkheid zoo ver drijft, elke verzachtende omstandigheid stelselmatig buiten rekening te laten, dat bij Milton sommige beminlijke eigenschappen van den tweeden rang ontbroken hebben; eigenschappen, die tot veraangenaming van den dagelijkschen omgang oneindig veel kunnen bijdragen, maar altegader in de schaduw komen, wanneer men, in naam en in het belang der menschheid, ze bij de onberekenbare weldaad van het genie vergelijkt.

Geleerden en wijsgeeren die hunne medeburgers van vrijzinnige, opgeklaarde denkbeelden voorzien; vaders die door talent van opvoeden uitmunten: mannen die liefde weten in te boezemen aan hunne vrouwen, worden op aarde in tamelijke hoeveelheid aangetroffen. Schaarsch daarentegen zijn de echte dichters.

Daarbij wil Milton's leven, ook afhankelijk van zijn dichterlijken arbeid, niet bij voorkeur uit het oogpunt der huiskamer beschouwd worden. Zoo men slechts de moeite neemt, een geboren vrijgezel in hem te zien, die bij vergissing huwde en kinderen kreeg, dan vindt men dat leven in het geheel niet antipathiek. Had Milton het voorbeeld van Spinoza gevolgd en, te midden der wereld vrijwillig het bestaan van

een kloosterling geleid, hij zou in meerdere mate welligt dan eenige andere groote geest der 17de eeuw, door zijne voorbeeldige ingetogenheid, zijne beschamende arbeidzaamheid, zijne beproefde standvastigheid, zijne aandoenlijke blindheid en zijne ongeschokte vroomheid, uit de verte voor onze verbeelding rijzen als een bewonderenswaardig vertegenwoordiger van ons geslacht. Hoe innemend tegelijk dat beeld wordt, wanneer wij in gedachte het door de zuiverste dichtkunst laten kroonen, behoef ik het te zeggen?

Welnu, ook om in het Verloren Paradijs den regten smaak te leeren vinden, moeten wij, evenals ten aanzien van 's dichters leven, sommige vooroordeelen overwinnen en afstand doen van sommige eigenzinnigheden.

Van een pleitbezorger van Cromwell hadden wij verwacht, dat hij God zich als voorzitter eener republiek, Satan als een schuldig en gevallen koning, de trouwgebleven engelen als flinke en onafhankelijke leden van het parlement zou gedacht hebben. Ons schijnt het toe, dat op Milton de verpligting rustte, toen hij eenmaal weder aan het dichten ging, de zaken aldus voor te stellen, en hij, door van dit gezigtspunt af te wijken, zichzelven ongelijk geworden is. Ook achten wij, dat het gedicht op die wijze veel pikanter zou uitgevallen zijn. Zijne stoute politieke denkbeelden stoutweg toe te passen op de inrigting van het bovenzinlijke, dit ware voor Milton het middel geweest, verbeelden wij ons, den lezer te verlossen van zoovele voorstellingen, welke door de overgroote bekendheid der bijbelsche geschiedenis van den zondeval, onwillekeurig het karakter van gemeenplaatsen bekomen hebben.

Doch wij moeten er ons aan onderwerpen, dat de aardsche en de hemelsche huishouding nooit vóór Milton tot één geheel zijn zaamgesmolten, de eene weerspiegeling der andere. Hartstogtelijk republikein geworden in het tijdelijke, is hij in het eeuwige deftig en afgemeten monarchaal gebleven. Zijn God is een europeesch en koninklijk alleenheerscher der 17de eeuw, zoozeer als Karel I het ooit geweest is. Of eigenlijk is hij een czaar; en Christus zijn eerstgeborene, een czarewitch. De deugdzame engelen bieden ons het schouwspel eener psalmzingende en wierook brandende theokratische hof houding aan.

Evenals de russische keizer, is Milton's hemelkoning tegelijk het hoofd eener kerk. Zijn paleis doet dienst als kathedraal. Zijn troon is een altaar. Republikeinsche gevoelens? Zoek die bij den Booze, den in opstand gekomen Lucifer. Parlementaire zamenkomsten, weerklinkend van fiere redevoeringen, worden bij voorkeur in het Pandæmonium gehouden, met de afgrijselijke Zonde en den monsterachtigen Dood als dorpelwachters. De verwarring, welke Milton hierdoor onwetend in onze breinen sticht, is volkomen. Er zijn oogenblikken dat wij het Verloren Paradijs voor eene bedekte satire der christelijke godsdienst houden, hątelijk en belagchelijk gemaakt door den christelijken hemel voor te stellen als eene kinderachtige camarilla, de goede engelen als pluimstrijkende pages, God als een zwakhoofdig absoluut monarch, Gods zoon als een ledigloopenden, gezeggelijken prins van Wales. Dan weder vragen wij ons, of het dichtwerk niet welligt als eene herroeping van vroegere, naderhand als dwaling erkende gevoelens moet aangemerkt worden? Na in zijn bloeitijd Cromwell te hebben gediend en aangehangen, schijnt het wel; zich te hebben laten gebruiken als pleitbezorger van de aan Karel I voltrokken doodstraf, is Milton bij het klimmen der jaren tot het inzigt gekomen, dat Karel I een wettig en onschendbaar koning, een gezalfde des Heeren, Cromwell daarentegen een opstandeling geweest is, eene beligchaming van den hoogmoedigen Satan, die Jehovah van zijn zetel poogde te bonzen.

De eene gissing is zoo verwerpelijk als de .ndere. Ons blijft slechts over, er in te berusten dat het kerkelijk dogma en de bijbelsche verhalen door Milton als volstrekte waarheden beschouwd zijn, te verheven boven de gebeurtenissen op aarde om den invloed van dezen te kunnen ondervinden.

Naauw hangt met het aangeduide zamen, dat wij, van den tegenwoordigen tijd, ons bijna niet meer kunnen denken hoe een man van Milton's ontwikkeling en geleerdheid er toe gekomen is, het verhaal der eerste overtreding van Adam en Eva niet slechts in vollen ernst als geschiedenis op te vatten, maar al zijne theologische krachten in te spannen om deze voorstelling te doen rijmen met zijn godsbegrip, zijne leer van den mensch, zijn inzigt in het christendom, en zijn blik op